Toimittaja Niina Laviaa kehutaan usein rohkeudesta.
Hän on jutuissaan tuonut esille Lapin kasvavaan matkailuun liittyviä epäkohtia.
Viime keväänä Lavia sai Suuren journalistipalkinnon Lapin Kansan juttusarjasta, jossa paljastettiin matkailualan kausityöntekijöiden huono kohtelu Kakslauttasen lomakohteessa.
Sittemmin Lavia on tutkinut myös muun muassa huskytarhojen ongelmia.
– Eivät jutut ole rohkeudesta kiinni, vaan siitä, etteivät epäkohdat ole olleet toimittajien tiedossa aiemmin. Vaikka ”kaikki” matkailualalla tietäisivät epäreilut toimijat, niin eivät alan ulkopuolella olevat tiedä, Lavia sanoo.
Matkailu työllistää Lapissa vuosittain jo noin 12 000 kausityöntekijää, ja tarve työntekijöistä vain kasvaa.
Se on valtava määrä ihmisiä, jotka eivät ole Lavian mukaan näkyneet aiemmin mediassa muuten kuin kuvissa moottorikelkan päällä hymyilemässä.
Lavian mielestä on tärkeää, että matkailua tarkastellaan kriittisesti.
– Sehän ei tarkoita, että teilataan koko toimiala.
Lavialta on kysytty, miksi matkailusta tehdään ”aina” negatiivisia juttuja. Hän muistuttaa, että alasta on vuosien varrella tehty lukuisia positiivisia juttuja ja niitä tehdään edelleen.
– Aika pitkäänhän lappilainen mediakin ajatteli, että ”vau, joku haluaa tulla tänne”. Se oli aika pitkään sitä pöhinää ennen kuin sitten huomattiin, että tässä on monenlaisia puolia.
Media antaa äänen hiljaisille
Kakslauttasen kausityöntekijöiden kohtelusta kertovassa jutussa Lavian lähteet olivat nimettömiä. Haastateltavat pelkäsivät, etteivät puhumisen jälkeen enää työllistyisi alalle. Osa pelkäsi myös yrittäjää.
Luottamus haastateltavien kanssa syntyi pikkuhiljaa.
– Ensimmäistä juttua ei olisi syntynyt ilman nimettömyyden suojaa. Meillä oli kuvakaappauksia keskusteluista, työsopimuksia ja palkkakuitteja, joilla pystyimme varmentamaan työntekijän kertoman.
Juttuprosessin alussa Lavia pohti kuumeisesti, mistä hän löytäisi jo maasta poistuneita kausityöntekijöitä kertomaan kokemuksistaan.
– Sitten keksin niinkin yksinkertaisen paikan kuin Linkedin, josta Kakslauttasen entisiä työntekijöitä alkoi löytyä, Lavia kertoo käänteentekevästä hetkestä juttuprosessin aikana.
Ensimmäisten juttujen jälkeen Lavialle alkoi tulvia vinkkejä muistakin yrityksistä, joiden toimintatavat olivat vinkin antajien mukaan kyseenalaisia.
– Uudempiin juttuihin alkoi löytyä myös haastateltavia, jotka halusivat tulla esiin omilla nimillään, Lavia kiittelee.
Kuulopuhe ei ole riittävä lähde
Heinäkuussa Lapin Kansa julkaisi Lavian jutun inarilaisen koiravaljakkoyrityksen eläinten pitoon ja työntekijöiden olosuhteisiin liittyvistä ongelmista.
– Vinkkaaja lähetti minulle niin paljon todistusaineistoa, etten voinut olla tarttumatta juttuun.
Kaikista vinkeistä ei ole jutuiksi asti. Todisteita pitää olla, eikä jutun lähteeksi riitä kuulopuhe.
Pienessä Lapin Kansan toimituksessa työtä on paljon, joten Lavia tarkastaa vinkkejä aina muilta töiltä ehtiessään.
Maakunnallisen median tehtävä on Lavian mukaan monipuolinen. Tärkein on se perinteinen vallan vahtikoirana oleminen.
Olemme kaukana pääkaupunkiseudusta, ja täällä on ilmiöitä, joihin isommat mediat eivät puutu.
Niina Lavia, toimittaja, Lapin Kansa
Lavian mielestä on paikallisten medioiden tehtävä huolehtia siitä, ettei Lapissa voi tehdä ihan mitä tahansa. Hän huomauttaa, että journalistin työ on pienillä resursseilla entistä vaikeampaa.
Lavia toivookin ihmisten huomaavan, että maakuntamedioiden selviämisessä on kyse isoista asioista. Vapaa media on demokratian perusedellytys.